JOSM

JOSM is een programma om OpenStreetMap-gegevens mee te bewerken. Dit geldt voor de moderne OpenStreetMap, net als voor de versie van HisGIS voor het kadaster-1832. De specifieke tags voor het kadaster 1832 worden in Tags - Kadaster 1832 beschreven.

Inleiding

OpenStreetMap is zowel de naam van een vrijwilligersplatform op http://openstreetmap.org als van de gelijknamige software die de database en bijbehorende technische services levert. Deze laatste wordt in technische context ook wel de OSM-API genoemd. Omdat het moderne platform en deze van HisGIS volstrekt organisatorisch gescheiden zijn, moet een gebruiker beginnen met het aanvragen van een account bij teamgeo@di.huc.knaw.nl.

Eenmalige configuratie om te beginnen

Om van start te gaan, moeten volgende stappen (eenmalig) worden doorlopen;

1. Vraag een account aan bij teamgeo@di.huc.knaw.nl.
2. Installeer de bewerk-software JOSM (dat staat voor Java-OpenStreetMap). Deze software is vrij te downloaden van https://josm.openstreetmap.de/ . Dit doe je het best via de .jar-download (dit wordt aanbevolen), als josm-tested.jar. Op sommige besturingssystemen moet je daarna nog toestemming geven om het programma uit te voeren als executable.
3. Stel de juiste API-server in voor JOSM. Dat doe je in het programma in het voorkeuren-menu (via Bewerken → Voorkeuren, of met sneltoets F12). Klik dan het zesde verticale tabblad aan met de naam OSM Server, vink gebruik de standaard URL voor de OSM-server uit, en voer daar deze URL in: http://web2.fa.knaw.nl/osmapi. Kies daarna als Authenticatie voor Basis-authenticatie-gebruiken, in plaats van OAuth gebruiken. Vul dan je gebruikersnaam en wachtwoord in. Test tot slot of alles klopt door op Valideren te klikken, net na de URL die je zonet ingevuld hebt. Als het goed is, verschijnt er dan een groen vinkje. Klik daarna op OK.
4. Pas de HisGIS-kaart-teken-stijl toe zodat de percelen de juiste labels krijgen en het grondgebruik in overeenstemming wordt gebruikt.
   • Download de kaartstijl, en sla deze ergens op waar deze kan blijven staan op je lokale computer.
   • In JOSM, kun je in de voorkeuren F12 dit bestand actief maken. Ga hiervoor naar het verticale tabblad Kaarttekenstijlen, en druk helemaal rechts op de + om een stijl aan Actieve stijlen toe te voegen. Geef een naam naar wens op (vb. HisGIS kaartstijl) en geef daaronder aan waar je het .mapcss-bestand hebt opgeslagen. Druk daarna op OK, en vink eventuele andere stijlen uit in dat lijstje Actieve stijlen. Bevestig vervolgens de voorkeuren met OK.
5. Installeer nog de HouseNumberTaggingTool-plugin om de percelen te nummeren. Dat doe je in het menu, via Bewerken → Voorkeuren, en dan het verticale tabblad Invoegtoepassingen. Zoek dan vervolgens op deze plugin door bij zoeken het woord house in te tikken. Vink vervolgens de HouseNumberTaggingTool aan, en herstart JOSM hierna.

Deze configuratie wordt ook na een herstart van de computer onthouden, en hoeft dus slechts 1 keer uitgevoerd te worden per computer.

Achtergrondkaart

In JOSM kun je alle reguliere digitale kaartmateriaal als achtergrondkaart gebruiken. JOSM komt standaard al met een rijk aanbod aan beschikbaar materiaal, maar voor HisGIS gebruiken we een aantal specifieke kaartlagen die hieronder beschreven worden.

HisGIS-OSM achtergrondkaart

Deze kaart wordt geheel in de kaartstijl van OpenStreetMap weergegeven.

Je installeert deze kaartlaag via het menu Afbeeldingen → Afbeeldingsvoorkeuren, met het knopje +TMS (rechtsonderin in het venster);

• In het eerste veld vul je deze URL in: http://web2.fa.knaw.nl/tms/osm_tiles/{z}/{x}/{y}.png .
• Als maximale zoom vul je 22 in.
• Als naam kun je zelf een label kiezen, zoals "HisGIS OSM". Het is handig om een naam te kiezen die begint met een letter die alfabetisch voor de letter k komt.
• Bevestig met OK.

Kadastrale kaart anno 1832: minuutplans

Dit proces moet je voor elke kadastrale gemeente herhalen, waarbij hieronder de naam van de kadastrale gemeente wordt aangegeven met het woord GEMEENTE. Telkens als er GEMEENTE staat, moet je dit dus vervangen door de naam van de gewenste kadastrale gemeente. Uiteraard vereist dit onderdeel dat de minuutplans voor die gemeente al klaargezet zijn door het team van HisGIS. Neem hiervoor steeds contact op met teamgeo@di.huc.knaw.nl.

Je installeert de minuutplans voor een gemeente via het menu Afbeeldingen → Afbeeldingsvoorkeuren, met het knopje +WMS (rechtsonderin in het venster);

• Geef als URL op: http://maps.hisgis.nl/basiskaart/gemeente_blended.php?gemeente=[GEMEENTE] .
• Druk daarna op Lagen ophalen.
• Klik vervolgens Bladen open. Als daar enkel 'Akkerwoude' staat, dan heb je een tikfout in de URL gemaakt. Als de URL klopt, krijg je een hele lijst te zien met sub-lagen (per minuutplan en uitsnede) voor die gemeente.
• Klik nu vervolgens het mapje Bladen aan, zodat deze groep daarmee blauw geselecteerd staat.
• Als Afbeeldingsindeling kies je voor image/png; mode=8bit.
• Bij Minimum vervaldatum cache kun je de 3.600 laten staan, maar wijzig seconden in dagen. Het getal springt dan automatisch naar 0.
• Zet een vinkje bij Is de laag voorzien van de juiste geoverwijzingen?. Als je dat niet doet, krijg je telkens een blauwe meldingsbalk bovenin JOSM als je die kaartlaag toevoegt.
• Aan Gegenereerde WMS URL bewerken hoef je niets aan te passen.
• Vul daarna wel een naam naar voorkeur in bij 7. Kies voor een patroon dat je steeds kunt herhalen, en dat betrouwbaar alfabetisch sorteert. Kies bijvoorbeeld voor iets als kad1832 - GEMEENTE, zoals kad1832 - Amsterdam. Let op dat je daarbij geen spatie te veel of te weinig zet; de kaartlaag functioneert dan op zich prima, maar de alfabetische sortering wordt dan lastig vooraf te voorspellen.

Werkwijze

Algemeen

Start JOSM en ga naar Afbeeldingen boven in het menu en selecteer daaronder een kaartlaag als overzichtslaag, zoals de HisGIS-OSM kaart. Zoom vervolgens eerst uit tot het te bewerken gebied in beeld komt, en zoom vervolgens in op dat gebied. Het verslepen van de kaart gaat door de muis te bewegen met de rechter muisknop (!) ingedrukt. Dit voelt in eerste instantie vaak onwennig, maar eenmaal gewend is het erg prettig om met een andere muisknop te navigeren dan om acties mee te verrichten.

Achtergrondkaart

Voeg ook de minuutplans toe als kaartlaag voor de gemeente waar je in wil gaan werken door deze kaartlaag (met de eerder opgegeven naam, zoals kad1832 - Amsterdam) aan te klikken in het menu onder Afbeeldingen. Daarna verschijnt de kaartlaag gelijk.

Nu hoef je enkel de kaartlaag van de minuutplans wat bij te stellen zodat het contrast optimaal is. Dat gaat rechts in beeld in het lagen-paneel via het knopje Zichtbaarheid van de geselecteerde laag wijzigen (weergegeven als oogje). Daarin kun je bijvoorbeeld de gamma wat verhogen, tot het contrast optimaal wordt voor dat deel van die gemeente. Overweeg ook om de reguliere HisGIS-OSM onder het minuutplan te leggen, het minuutplan een hoge gamma te geven, maar vervolgens ook de dekking van het minuutplan te verlagen zodat deze doorzichtig wordt. De kleuren van de HisGIS-OSM-kaart schijnen dan als het ware 'door', door het minuutplan.

Let hierbij steeds op de volgorde van de kaartlagen: de bovenste in het lijstje lagen, ligt bovenop. Verander desnoods deze volgorde met het pijltje omhoog en omlaag onderin dat paneel.

Downloaden van eerder getekend gebied

Nu moet je voor een gedeelte van het gebied de vector-gegevens van de server downloaden, voor zover die al ingevoerd zijn. Dat doe je met de download-knop in de knoppenbalk (de derde knop van links; de groene pijl naar beneden). Let erop dat het gebied niet te groot is; dan krijg je vanzelf wel een foutmelding vanuit de server. Druk daarna op Downloaden. Vervolgens verschijnen alle eerder getekende vector-gegevens voor dat gebied in beeld. Het downloaden kun je meerdere keren herhalen met een kleine rand overlap; JOSM voegt die gebieden dan steeds samen tot 1 grotere vlek.

Ook voor gebieden die niet eerder werden getekend, moet je het omvattende gebied eerst downloaden, zodat je bij het tekenen kunt aansluiten op de naburige gemeenten die eventueel al wel getekend zijn, of op de gemeentegrens die in elk geval getekend is.

Tekenen

De twee voornaamste tools hiervoor staan helemaal bovenin de linker verticale knoppenbalk: de selectie-tool (sneltoets s) en de teken-tool (sneltoets a). Met de selectie-tool kun je individuele elementen selecteren (nodes, lijnen en vlakken (dubbelklikken)). In combinatie met Ctrl, ⇧ Shift en Alt kun je je selectie aanpassen. Je begint met tekenen door ergens te klikken, terwijl de teken-tool geselecteerd is. Automatisch past het systeem snapping toe, waardoor je precies op aangewezen punten of lijnen uitkomt. Je stopt met tekenen door een punt twee keer aan te klikken, of met esc. Een punt teken je dus door 2 keer op dezelfde plek te klikken met de teken-tool. Van zodra je 1 keer geklikt hebt, maakt JOSM er automatisch een lijn van. Een polygoon (vlak) krijg je door een lijn te tekenen met hetzelfde begin- en eindpunt. De percelen zul je steeds als vlak tekenen, terwijl je de wegen en waterlopen daarnaast ook als lijn moet toevoegen.

Aanvullende teken-optie voor iets gevorderde gebruikers: als je minimaal 3 punten geselecteerd hebt (of vb. een heel perceel), dan zijn er een aantal hulp-functie om de vorm aan te passen;

• Met q (denk aan sQuare) kun je een perceel precies rechthoekig maken. Let wel op, want soms is dat niet wat je eigenlijk wil.
• Met l dwing je alle geselecteerde punten precies op 1 rechte lijn. De lijn zelf en zijn hoek wordt bepaald door het eerste en laatste punt dat je selecteert.
• Met o dwing je alle geselecteerde punten precies in een cirkel. Voor heel veel punten doet dat wat je verwacht, maar met minder punten krijg je een interessant neven-effect;
  • Met vijf punten krijg je een perfect gelijkzijdige vijfhoek (vb. voor hooischuren)
  • Met vier punten krijg je een vierkant (i.e. rechthoek met gelijke zijden)
  • Met drie punten krijg je een gelijkzijdige driehoek

Snapping

Elke perceelsgrens zul je in principe dus twee keer tekenen: een keer voor elk perceel aan weerszijden van de lijn. Soms, als een grens heel erg kronkelt, is dat erg vervelend werken, want de twee lijnen moeten precies op elkaar vallen. Van zodra je met een nieuwe lijn minimaal twee punten van een eerder getekende lijn in volgorde hebt aangetikt, kun je met f naar het volgende punt langs die lijn springen. Zo kun je heel erg snel een lijn over een bestaande lijn tekenen.

Nummering

Als je een perceel ingetekend hebt, is deze gelijk geselecteerd (rood weergegeven in JOSM). Nu kun je best gelijk het perceelnummer toekennen. Dat doe je met de HouseNumberTaggingTool. Je kent een 'huisnummer' aan het perceel toe, door simpelweg op k te drukken. In dat menu kun je nog een en ander instellen. Het komt er op neer dat je alles uitvinkt, behalve 2 velden: addr:state en addr:housenumber. Deze velden misbruiken we om de kadastrale sectie, en het kadastrale perceelnummer tijdens het tekenen te registreren. Met het schuifje onderin kun je de ophoging instellen, elke keer als je op k drukt. Het handigste is het om dat op 1 in te stellen. Het idee is dat je steeds in volgorde de percelen intekent, en na het voltooien van het perceel, hoef je enkel op k te drukken, en daarna op ↵ Enter.

Tags voor het kadastraal adres

Zie eerst Tags hieronder voor meer informatie over tags in het algemeen.

Het kadastraal adres bestaat uit 4 onderdelen;

1. de kadastrale gemeente
2. de kadastrale sectie (als deel van een kadastrale gemeente)
3. het kadastraal perceel-nummer (vaak geschreven als perceelnr)
4. de toevoeging op het perceelnummer, als een perceelnummer meermaals voorkomt in een sectie in een gemeente

Hieronder worden in de tabel de overeenkomstige keys genoemd die HisGIS gebruikt om deze onderdelen mee te benoemen in (J)OSM. In de derde kolom staan de tags van de HouseNumberTaggingTool die we misbruiken om de kadastrale informatie mee toe te kennen aan een perceel. Dit noemen we misbruiken omdat de HouseNumberTaggingTool is ontworpen om huizen van een huisnummer als regulier adres te voorzien. Vanwege de overeenkomstige aard met het nummeren van percelen, is deze tool dus echter zeer goed hiervoor geschikt.

Concept	HouseNumberTaggingTool	HisGIS-key
kadastrale gemeente	addr:country	kad:gemeente
kadastrale sectie	addr:state	kad:sectie
perceelnummer	addr:housenumber	kad:perceelnr
perceelnummer-toevoeging	[geen]	kad:perceelnrtvg

Het perceel wordt getagged met de sneltoets op het toetsenbord k. Reguliere tags worden toegevoegd in het paneel rechts in JOSM met de knop toevoegen, of met de sneltoets op het toetsenbord Alt+a. De perceelnummer-toevoeging wordt altijd toegevoegd met de sneltoets Alt+a.

De misbruikte HouseNumberTaggingTool-tags kunnen na het nummeren van het perceel gewoon blijven staan, en worden later automatisch omgezet naar de HisGIS-tags. Het kan geen kwaad om in een enkel geval toch de HisGIS-tags te gebruiken. Alle systemen houden daar op de achtergrond rekening mee.

Complexe perceelsvormen

Daar waar een perceel een 'gat' bevat (vb als ringvorm), moet je een multi-polygoon aanmaken. Dat doe je door zowel de buitenrand als de binnenrand in te tekenen,ze beiden te selecteren en vervolgens op Ctrl+b te drukken. De eigenschappen ken je vervolgens aan de multi-polygoon toe, en niet aan de lijnen die de buitenzijde of binnenzijde van de multi-polygoon vormen.

Opslaan van de wijzigingen: Upload

Als je klaar bent met tekenen, hoef je enkel de gegevens nog op te laden naar de centrale server;

• Dat doe je met de vierde knop in de knoppenbalk; de groene pijl naar boven.
• Vervolgens krijg je een aantal fouten te zien zoals deze geanalyseerd werden; deze kun je voorlopig negeren; klik op Doorgaan met uploaden.
• Vervolgens krijg je zien welke wijzigingen er aangebracht zullen worden. Je moet dan onderin dat venstertje nog aangeven welke veranderingen je ingevoerd hebt (vb intekenen van gebouwen in GEMEENTE), en de gegevensbron voor je wijzigingen noemen (vb. minuutplans).
• Tot slot hoef je enkel nog op Aanpassingen uploaden te klikken.

Zorg dat je de gegevens vaak genoeg (ongeveer elk halfuur) uploadt. Tracht ook niet om de gegevens in een andere wijze tussentijds op de computer op te slaan vooraleer je ze weer upload, omdat je dan complexe synchronisatieproblemen kunt krijgen. Dit hoeft niet steeds te gebeuren, maar als dat verkeerd loopt, kost het mogelijk erg veel werk om het te herstellen, dus neem dat risico niet.

Tags

Informatie wordt in (J)OSM toegevoegd aan percelen via zogenaamde tags. Dit zijn stukjes informatie die steeds uit twee delen bestaan: een key (sleutel) en een value (waarde). Dit wordt ook weergegeven als key=value, zoals bijvoorbeeld de tag om een gemeente mee aan te geven: kad:gemeente=Amsterdam . Daarin is de key dus kad:gemeente en de value de eigenlijke gemeentenaam, in dit geval dus Amsterdam. Als een key een dubbele punt bevat, wordt dit ook wel de namespace genoemd. Die geeft aan tot welke groep een key behoort. In dit geval dus kad, wat staat voor de verzameling van alle kadastrale keys.

Zie ook Tags - Kadaster 1832 voor meer details over de te gebruiken tags. Hieronder volgen nog twee zaken die in elk geval bij het intekenen al moeten worden aangegeven met tags.

Gebouwen

Gebouwen staan (in principe) conceptueel gezien 'op' een perceel. Dit gebouw hoeft vervolgens niet genummerd te worden, maar dat mag wel. Enige uitzondering hierop is de situatie waar een gebouw ook een eigen kadastraal nummer heeft gekregen, en het gebouw dus ook het kadastrale perceel is. In dat geval teken je niet twee keer dezelfde geometrie in, maar ken je de tag om van een geometrie een gebouw te maken (building=yes) toe aan het kale perceel dat ook een perceelnummer heeft. Er zullen dus geometrieën / polygonen / vlakjes zijn die zowel een gebouw zijn, als een perceel. Ook daar houden de systemen op de achtergrond rekening mee.

Water

Naast de gebouwen (zie hierboven) moet ook water al bij het intekenen aangegeven worden, te herkennen aan de blauwe kleur op het minuutplan. Dit doe je met de tag natural=water.

Dijk

Dijken, daar waar een perceel duidelijk een dijk betreft, moeten inclusief het weg-gedeelte worden getagged met landuse=construction.

Combinaties van meerdere typen grondgebruik

Soms betreft 1 perceel meerdere onderdelen met een eigen grondgebruik, zoals een weiland dat als perceel ook de halve aangrenzende sloot bevat. In die gevallen zijn die aangrenzende delen vaak met pijltjes aangewezen bij dat moeder-perceel. Als kadastraal principe heet dit dan ook het bijpijlen van vlakken. Deze bijgepijlde vlakken moeten net als het andere deel van hetzelfde kadastrale adres worden voorzien.

Conceptueel is het dan verkeerd om te zeggen dat het twee percelen met hetzelfde kadastrale adres zijn, maar in feite zijn het twee perceel-delen die samen als conglomeraat het samengestelde perceel vormen. Alle systemen op de achtergrond houden hier ook rekening mee, bijvoorbeeld bij de berekening van de oppervlakten.

Filters

JOSM laat het toe om de getekende elementen te filteren op basis van hun tags, of van andere eigenschappen (zoals het type geometrie). Daarmee kun je specifieke probleemgevallen opzoeken, of tags in groepen / batches aanpassen.